Opnieuw, het nieuwe

Wanneer is de moderniteit begonnen? En wat zou moderniteit zijn? Een combinatie van techniek, massamedia en snelheid? Emancipatie en vervolgens maatschappelijke mobiliteit? Dit visioen van maakbaarheid en vooruitgang zal met onzekerheid en onbehagen gepaard zijn gegaan.  Wellicht valt het ontstaan van het moderne tijdperk  daarom samen met de naamsverandering van krankzinnigheid in geestesziekte en de behandeling daarvan met psychotherapie. De ordelijke opeenvolging van gebeurtenissen maakte plaats voor gelijktijdigheid, ontregeling en ontwaarding.  Wat die gelijktijdigheid betreft kun je je voorstellen dat het verval van traditionele hiërarchieën een uitdrukking kreeg in de voorkeur voor collage, een vorm waarin de beeldelementen zich onmiddellijk en onredelijk dicht op en bij elkaar bevinden.

De geschiedenis komt  in het moderne tijdperk voor vrijwel iedereen als actieve deelnemer beschikbaar. Wij doen het zelf én wij kijken er naar. De mensen – hun ideeën en de weerslag daarvan – worden met andere woorden steeds zelfbewuster. Volgens sommigen ontstond er aan het begin van de vorige eeuw voor het eerst ironie.

Het lijkt alsof er sindsdien nog steeds naar nieuwe kaders wordt gezocht. En dit alles in het besef dat geen God of wereldlijke autoriteit dit voor ons gaat doen.  Het moderne project is zelfs al post-modern geworden; kort samengevat komt die denkwijze  er op neer dat genoemde kaders helemaal niet bestaan.  De moderniteit dat is vrijheid die als het ware als een boemerang jouw richting op komt.

Vrijheid, het hoge woord is eruit. Wat hebben degenen die het kregen er mee gedaan?  De schilderijen werden eerst kubistisch en daarna verdween de voorstelling helemaal. De muziek werd atonaal. Er kwamen kranten bij en de bestaande werden dikker. In 1899 richtte Karl Kraus in Wenen zijn eenmanstijdschrift Die Fackel op en in  1914 verscheen het eerste nummer van Wyndham Lewis’ BLAST, a review of art and literature. Lewis werd daarna uitgever van het tijdschrift The Enemy. De geboorte van het nieuwe gaat met evenveel verwachting als heftigheid gepaard.

Als utopisch visioen in uiteenlopende hoedanigheden lijkt de moderniteit ruim honderd jaar lang beproefd en niet tot stand te zijn gebracht. Van alle  ismen bestaat inmiddels een nostalgische variant. Maar als stijlvorm en ambitie blijft het moderne hardnekkig bestaan.

J.D.

 

 

 


Posted

in

by

Tags: