In de enscenering van Richard Wagner’s Parsifal bij de Nederlandse Opera ziet de vervloekte koning Amfortas er uit als Jezus Christus die min of meer levend van het kruis gekomen is. In een witte lendendoek en met een flinke open wond strompelt hij gedurende vijf uur over het podium rond. Een vader die voor ons onzichtbaar is heeft hij ook, Titurel is af en toe uit de coulissen met zijn lage stem hoorbaar en hij blijkt al even ziek als zijn zoon. De heilige graal, het voorwerp dat de kern vormt van het levenbrengende ritueel van hun gemeenschap heeft het vermogen Titurel beter te maken, terwijl de aanblik ervan zijn zoon Amfortas daarentegen juist nog zieker maakt. De met schuld beladen Amfortas is als voorganger in het ritueel niet bij machte zijn vader, de gemeenschap en zichzelf te genezen.
Parsifal is een kunstwerk over verlossing, in dit geval nota bene bewerkstelligt door een homo ex machina. Cultuurhistoricus en schrijver Marinus Elling zegt: “ Meestal geschiedt de verlossing door God of diens zaakgelastigde, bij ons zelfs Zijn enige zoon. Maar – en dat is het ongehoorde – bij Wagner gaat het om een verlossing niet door, maar van de goden. Alsof Jezus’ laatste woorden aan het kruis geweest zouden zijn:’ Ik ga er nu vandoor – ik, de zoon van God en één van wezen met de Vader, dus van Hem zijn jullie meteen ook af – en jullie zoeken het verder maar zelf uit. (…) Het is werkelijk de verlossing op zijn kop.”
Als je ziet wat er in Zijn naam door gelovigen wordt gezegd en gedaan dan begrijp je hoe ellendig het is om God te zijn. Stel dat Hij menselijke eigenschappen heeft, dan is Hij eenzaam, doodziek en wanhopig. In de opera Parsifal smeekt de godgelijke Amfortas herhaaldelijk om te mogen sterven.
Volgens de Amerikaanse filosoof Daniel Dennett is er eigenlijk helemaal niemand die in God gelooft, maar manifesteert het hardnekkig verschijnsel zich als een meme die in de loop van de evolutie voor zijn exclusieve reproductiedoel dominees, missionarissen, imams, pausen en andere godsdienstige geestdrijvers heeft gebouwd. Net als genen die alleen op eigen vermeerdering uit zijn is de meme – geloof in god- al even zelfzuchtig, en daarmee iets waar wij als werktuig het onderwerp van zijn. Dat is de biologische kant van de zaak. Dat de evolutie geen boodschap aan ons heeft was al langer bekend. Wat is het bestaan anders dan de strijd van onze wetenschap tegen dood, verderf en ziekte?
Parsifal, de verlosser in Wagner’s laatste opera zou een dokter kunnen zijn.
J.D.