De moordmachine die televisie heet

Wat is het verband tussen de opkomst van het populisme en de toename van het lichaamsgewicht? Of is er geen verband en gaat het om niet meer dan een gelijktijdigheid zonder zin? Na een bezoek aan de tentoonstelling “It’s a poor sort of memory that only works backwards.” in het SMAK in Gent lijkt de tegenstelling zinvol verband versus blind toeval in het algemeen in het voordeel van het zinvolle verband uit te vallen. Beeldend kunstenaar Johan Grimonprez heeft zich in het leggen van verband gespecialiseerd. Hij werkt letterlijk met ‘wereldbeeld’ , je zou kunnen zeggen met alles waar plaatjes van gemaakt zijn. Zijn afbeeldingen komen overal vandaan: uit cinema, journalistiek, literatuur, politieke propaganda en reclame. En van de Grote Plaatjesmaker die televisie heet, zijn biografie loopt er in feite mee samen.

Alles dat afgebeeld is, dat is veel. En daar bij inbegrepen de middelen waarmee dit beeld wordt weergegeven. Want MEDIA zijn al heel lang data, transportmiddelen en omgeving in een. Johan Grimonprez is een medium in media. In de naam van zijn website – zap-o-matik – komt de behoefte aan ordening van de dagelijkse vloedgolf aan afbeeldingen al tot uitdrukking. Zijn film dial HISTORY uit 1997, de grote hit van Documenta X, zet vliegtuigkapingen sinds 1970 op een rij; het vliegtuig dat begon als een droom van mobiliteit en gewichtloosheid verwordt tot gereedschap voor mensenoffers in een mondiale klassenstrijd. In deze collage van nieuwsuitzendingen, voorlichtingsfilms, commercials voor tax free producten, de architectuur van luchthavens en de muziek uit de tijd slaagt Grimonprez er in de kijker te laten geloven dat alles met alles te maken heeft. Je krijgt zelfs de indruk dat vooral de televisie voor rampen, geweld en de dood van anderen uitgevonden lijkt. Nee sterker nog, je denkt dat media om explosies vragen en deze daarmee in feite veroorzaken. In dial HISTORY wordt geschiedenis voorgesteld als de mediagenieke cocktail van nieuwswaardige geo-politiek en een noodlot dat met technologie verbonden blijkt.

Een mens gelooft letterlijk zijn ogen en zijn oren niet. Maar dat wil niet zeggen dat het Grimonprez alleen maar om de bevordering van wantrouwen is te doen. Het is allereerst een poging om het geheel van representaties in betrekkingen tot elkaar – welke dan ook – onder te brengen. In zijn film Double Take uit 2009 gaat het onder andere over de houdgreep waarin televisie sinds haar uitvinding het bewegende beeld vastgenomen heeft. En meer nog; de wereld lijkt louter dankzij televisie te kunnen waargenomen. De vraag is of de werkelijkheid uiteindelijk met haar afbeeldingen genoegen neemt. In Double Take zinnen de dubbelgangers op wederzijdse moord. Alfred Hitchcock speelt in zijn voor televisie gemaakte programma’s met zichzelf als een personage en tegelijkertijd gaat Johan Grimonprez – als eerbetoon – in Londen en Los Angeles naar look-alikes van de grote filmregisseur op zoek. Het idee van de dubbelganger keert ook terug in de nieuwsbeelden van Kennedy/Nixon versus Chroestjov tijdens de Koude Oorlog. En intussen wordt door The Supremes in Baby Love de Amerikaanse atoombom toegezongen.

De verbanden zijn zowel hilarisch en gevaarlijk als absurd.

Wat blijft er over als het spektakel voorbij is? Hitchcock, dat is artistiek vormgegeven angst. Je hoopt dat het werk van Johan Grimonprez – net als de films van Alfred Hitchcock – uiteindelijk een happy ending heeft.

Johan Grimonprez: “It’s a poor sort of memory that only works backwards.”

SMAK Gent van 14 oktober 2010 tot 29 januari 2011