In de Duitse pers kreeg Documenta directeur Carolyn Christov-Bakargiev de bijnaam Miss Maybe. In de aanloop naar deze vijfjaarlijkse Moeder van Alle Tentoonstellingen in Kassel beantwoordde zij alle vragen met betrekking tot de deelname van bepaalde kunstenaars met: “Maybe.”. Over een thematiek of mogelijke richting liet zij niets tot zeer weinig los. Het mission statement werd uiteindelijk : Documenta 13 is gewijd aan artistiek onderzoek en vormen van verbeelding, die betrokkenheid, materie, belichaming en actief leven in relatie brengen met theorie, maar daar niet ondergeschikt aan zijn.
Zelf gaan kijken is het beste.
Het is elke vijf jaar weer een voorrecht om de voortbrengselen van meer dan 150 internationale kunstenaars in de parkachtige ambiance van deze relatief kleine maar welvarende stad aangeboden te krijgen. Alles dat voor de tentoonstelling nodig werd geacht lijkt beschikbaar, zelfs na honderd dagen openstelling en gebruik door 800.000 bezoekers werkt elke video-installatie, deurkruk en receptiemedewerker perfect. De stad om de kunstwerken heen heeft in zekere zin precies dezelfde conflictloze, verzorgde en gezonde uitstraling. Duitsland in zijn geheel biedt niet bepaald de aanblik van een laat-kapitalistische avondland.
Het is bij uitstek een plaats om aan de minderbedeelden op de wereld te denken. Onwillekeurig kan de bezoeker zich af vragen of de luxe die de beeldende kunst is op de een of andere manier ook niet hen zou moeten betreffen. Juist dat engagement met conflict, machtsongelijkheid, emancipatie en ecologie blijkt bij de rondgang langs de kunstwerken vooralsnog de meest prominente ambitie van Documenta 13. Voor een bezoeker uit het rijke en al lang geleden vrijgemaakte Amsterdam is het onethisch om werk over de positie van zwarte lesbiennes in Zuid Afrika of de benarde middenklasse van Kaboel af te keuren. Met zo’n onderwerp is het met de kunst zelf afgelopen, die verdwijnt als het ware achter de ernst van de situatie. Het is opmerkelijk dat activistische kunst zich zo eenvoudig door haar boodschap gijzelen laat.
Voor alle kunst die niet besteld is – of vermarkt wordt – vormt de legitimiteit een groot en aanhoudend probleem. In zekere zin zijn zaken en bezigheden die vrij zijn per definitie clandestien; en dus onwettig.
In Duitsland is de protestantse kerk actief voor een betere wereld, aan de buitenkant van de kerken in Kassel wordt voor idealen geadverteerd, je hoeft er nog niet eens voor naar binnen. Wellicht vindt de kerk hierin haar rechtvaardiging als een van de maatschappelijke instituties, want met geloof alleen wordt je niet als vanzelfsprekend bij vraagstukken gehoord. Was de kerk het model voor Documenta 13?
Clemens von Wedemeyer maakte voor de tentoonstelling een installatie met drie films, die zich afspelen op dezelfde locatie, maar in een andere tijd. Plaats van handeling is het voormalige Benedictijnerklooster in Breitenau bij Kassel dat van klooster een concentratiekamp werd, vervolgens in de zestiger jaren een opvoedingsinstelling voor meisjes en tenslotte een psychiatrische kliniek. Twee van de acteurs komen in de respectievelijke perioden als personages in een andere rol terug. Door de opstelling van de schermen in een driehoek zijn de verhalen weliswaar niet gelijktijdig te volgen, maar het besef van een ‘eeuwige wederkeer’ is alom aanwezig. De kijker vergeet dat hij de belangrijkste tentoonstelling van hedendaagse kunst in de Westerse wereld aan het bezoeken is. Hij begrijpt ook dat de Amerikaanse curator niet om de Tweede Wereldoorlog en zijn nasleep heen wilde.
Je vraagt je af of sommige onderwerpen voor werken van beeldende kunst beter zijn dan andere. En sommige onderwerpen hebben blijkbaar zelfs de beeldende kunst helemaal niet nodig.
J.D.