Terry Gilliam heeft in zijn regie van Berlioz’ opera La Damnation de Faust van Gretchen een Jodin gemaakt. Dat wij in nazi Duitsland verzeild waren geraakt hadden de toeschouwers van Gilliams enscenering al ruimschoots vóór deze onthulling gezien. Gevoel voor aankleding en presentatie hadden de nazi smeerlappen wel, het was een tijdperk waarin politiek en oorlog als esthetische projecten werden gezien. De duivel in het stuk loopt rond in mensenkleren, hij staat zogenaamd boven de partijen, wat wil zeggen dat het doodvonnis van Marguerite en haar lotgenoten volgens hem niet op zijn conto komt.
Het is afschuwelijk om met nazi’s in één en dezelfde ruimte te moeten verkeren. Hun opvattingen en gedragingen zijn niet alleen vervelend maar ook tamelijk voorspelbaar. Nee, dan de duivel. Die heeft van oudsher een heel slechte naam, maar wat Faust precies aan Mefisto heeft is niet eenduidig. Hij helpt Faust aan een knappe liefhebbende vrouw. Hij loodst Faust – een volksvijand zou je kunnen zeggen – dwars door het levenbedreigende nationaal socialisme. En hij brengt hem naar zijn hel tenslotte. De duivel is eigenlijk veel groter, dat hele nationaal socialisme past met gemak in zijn halve pink. Complex en dubbelzinnig is hij ook. De duivel dat is drama.
Men schijnt in de rij te staan om met Holleeder op de foto te gaan. Hufters zijn in de mode, de flirt met het abjecte is al langer aan de gang. De tattoos komen inmiddels als vleermuizen uit een grot onder de kleren vandaan, vanuit de nek gaan de inktvlekken zich binnenkort waarschijnlijk over het aangezicht verspreiden. Voor sommigen is Willem H. de duivel light.
Hij werd veroordeeld en is opgesloten geweest. Na die zogenaamde genoegdoening is het minder medeplichtig om met De Neus op de foto te staan. Je kunt je voorstellen dat hij geld voor zijn bekendheid vraagt. De omgang met hem is een perfecte transactie volgens de logica van de media; wat verwerpelijk is, is sensationeel. Er is geen reden om aan te nemen dat het product zelf gedurende zijn jaren in de gevangenis verbeterd is.
Doctor Faust in Sokourovs gelijknamige film is ontgoocheld op het nihilistische af. Met zijn laatste restje nieuwsgierigheid laat hij zich door Mefisto – die een woekeraar is – op sleeptouw nemen. Pas op driekwart van de film is er sprake van het met bloed getekende contract; Faust geeft zijn ziel voor slechts één nacht met Gretchen. Voor betaalde liefde is dat nogal wat. Een duivel maakt duur wat eigenlijk goedkoop is. Het lijkt trouwens wel of Faust met de duivel mee gaat uit lamlendigheid en verveling.
J.D.