Met ZERO DARK THIRTY krijgt het genre van de oorlogsfilm er een nieuw hoofdstuk bij. Er wordt gevochten maar niet op de gebruikelijke militaire manier. De soldaten zien er uit als telewerkend kantoorpersoneel. De vijand telefoneert ook. Maar die rijdt in onopvallende voertuigen – dus voornamelijk analoog – vooral met boodschappen heen en weer. Osama Ben Laden heeft op zijn laatste adres in Abbottabad wel computers maar geen ADSL. Aan de hangmappen en oude PC’s in zijn kantoor kun je zien dat zijn intelligence op iets anders dan techniek is gebaseerd.
Uiteindelijk moeten al die hulpmiddelen leiden tot geweld aan de ander toegebracht. De kogels en de springstof in ZDT zijn traditioneel. De hoofdpersoon, een CIA-agent, wordt voor haar huis in Islamabad door jongens die nog bij hun moeder wonen met AK 49’s beschoten. Voor het Marriott Hotel in dezelfde stad wordt, terwijl zij daar na kantoortijd zit, een bom in een tweedehands auto tot ontploffing gebracht. Op een Amerikaanse legerbasis in vijandelijk gebied blijken de explosieven op het lichaam van een invalide autochtoon te zijn geplakt.
De legers lopen in feite op elkaars grondgebied in min of meer verdunde vorm door elkaar heen. Een peloton, dat zijn vier mannen in een vuil en onopvallend busje. D-Day gaat met achttien man met weliswaar mooie spullen maar het is vooral veel trappen in een woning op en neer. Een soldaat heeft overdag een telefoonwinkel of is kruidenier in een straat waar de feestverlichting nog steeds aan de gevels hangt. De oorlog is vermomd als het leven van alledag.
Zou een film over de oorlog tussen Irak en Iran – gemaakt in Bagdad of Teheran – een Westers publiek kunnen interesseren? Bezoekersaantallen nemen waarschijnlijk toe als er mensen in rondlopen die erg op ons lijken. Partijdigheid helpt zeker om het product te kunnen waarderen. Katryn Bigelow, de maker van ZDT, houdt staande dat haar film vooral geschiedkundig en apolitek is, maar de partijdigheid van haar publiek zorgt onvermijdelijk voor opwinding. Dat de film begint met 9/11 lijkt vooral een overweging van marketing; noodzakelijk voor de verkoop in een uitgesproken zelfbewuste natie als de Verenigde Staten. Dat begin past niet bij de objectivering die zij als filmmaker nastreeft.
Souvenirjagers in Abbottabad
Opgevat als een weergave van politieke gebeurtenissen is er uitgebreid over ZDT gepolemiseerd. De vraag of waterboarding mag werd in de discussies met de effectiviteit ervan in verband gebracht. Sommige critici streepten scenes met harde versus zachte verhoormethoden tegen elkaar weg en met dat saldo werd met Bigelow afgerekend. Filmkritiek werd terug gebracht tot de vraag of zij een goede patriot is of niet. (Je vraagt je af of de cipiers in Guantanamo misschien ook de pijnloze en zeer effectieve leugendetector hebben gebruikt.) Over die afwisseling van hard en zacht heeft de regisseur zeker nagedacht, de spanning in cinema komt onder andere voort uit een dergelijke dynamiek. En van die spanning wordt de kijker in de loop van de projectie in die donkere zaal verlost. Met die afspraak is Hollywood groot geworden.
De hoofdpersoon van ZERO DARK THIRTY is een cowboy van het vrouwelijke geslacht. Een loner die op zoek is naar verlossing. Vaak zijn cowboys tegelijkertijd op zoek naar gerechtigheid. Maar voor de kunst die film is, is dat overigens niet noodzakelijk. Katryn Bigelow kreeg voor haar vertelling – een hybride van western en oorlogsfilm – het onderwerp door gebeurtenissen die waarschijnlijk lijken aangereikt.
J.D.