In tehuis Chimp Haven in Louisiana kijken de chimpansees ’s avonds televisie. Tot de favorieten behoort de serie General Hospital, een programma met veel witte jassen in situaties die de voormalige proefdieren wellicht zullen herkennen. Bij het idee dat apen recht op pensioen hebben en sowieso beestachtig veel op mensen lijken sluit een zit/slaapkamer met eigen televisie naadloos aan. Een tv met ziekenhuisseries, voetbalwedstrijden, oorlogsfilms; zullen primaten uiteindelijk ook behoefte hebben aan hun eigen uitzending van Big Brother? Want waarom zouden apen niet ook – net als mensen – het liefst naar zichzelf kijken (vanaf een veilige afstand)?
De directeur van Chimp Haven zou bij wijze van experiment kunnen proberen om van de bewoners betere apen te maken. Het schijnt dat de natuurfilm March of the Penguins alom is geroemd om zijn reclame voor ouderlijke toewijding en romantische liefde. Evengoed moet het dodelijk vermoeiend zijn om een pinguïn of een mensaap te zijn. Elke dag veel stress om voedsel, seks en om de plaats in de pikorde. Voor een aap in een ligstoel met deken en pensioen moet andermans strijd om het bestaan uiterst vermakelijk zijn.
Charles Darwin bekende in zijn autobiografie dat het hem speet dat zijn liefde voor muziek, schilderijen en literatuur helemaal was verdwenen. Het enige dat hij volgens zijn zeggen nog enigszins kon verdragen waren romans met een gelukkig einde. Dus eventueel wel Pride and Prejudice van Jane Austen, maar zeker niet Wuthering Heights van Emily Brontë. Als hij nu had geleefd had hij bij wijze van spreken het liefst naar sitcoms gekeken.
In 1838 schrijft hij in zijn aantekenboek:’ Degene die bavianen begrijpt draagt meer bij aan de metafysica dan John Locke.’ Een re-enactment door vier mannen en een vrouw van een groepje bavianen in Kenia is de eerste film onder de noemer Primate Cinema die Rachel Mayeri maakte. De mannen, zoals in het leven der apen altijd in competitie om een vrouw, zijn gefilmd in een bar in Los Angeles in de stijl van de zogenaamde ‘film noir’; de tekstloze handeling is volledig tot lichaamshouding, gezichtsuitdrukking en mise en scene terug gebracht. De vrouw waar ze achteraan zitten is in dit geval een zwijgende femme fatale. Naast de bar scene worden in deze dubbelprojectie met de titel Baboons as Friends – naar een gelijknamige sitcom – gelijktijdig de overeenkomstige gebeurtenissen op de Keniaanse apenrots geprojecteerd.
Vanzelfsprekend heeft Rachel Mayeri haar Primate Cinema ook aan chimpansees laten zien en de voorlopige conclusie is dat ze graag naar als apen verklede mensen kijken. Want op die wijze is haar serie geëvolueerd: naar steeds betere nabootsingen van hun harige verwanten die Mayeri onder andere laat huishouden in voor mensen ingerichte eengezinswoningen. In Apes as Family zit er een – een mens of aap? het doet er niet meer toe – met een afstandsbediening op bed tv te kijken. Het commentaar van primatologen dat tv-kijkende apen de stress van het opgesloten zijn beter verdragen is een uitkomst waarmee het NOS journaal, Talpa en de rest van de media maffia zeker hun voordeel zullen gaan doen. Totalitaire regimes zal deze gevolgtrekking zeker ook interesseren.
Zijn bonobo’s en chimpansees wellicht een favoriet studieobject omdat de mens behoefte heeft aan een betere versie van zichzelf? Primatoloog Frans de Waal toont in zijn boek De Bonobo en de Tien Geboden aan dat mensapen aan samenwerking doen en empathische gevoelens hebben en dat moraal in feite al bestond voordat er mensen op aarde waren. De Waal zegt daarmee een vooraanstaande atheist als Richard Dawkins te willen bestrijden die volgens hem beweert dat moraal een dun vernis is over de aangeboren slechtheid van de planten, de torren en de apen. Er is niets in Dawkins’ boek The Selfish Gene en zijn activiteiten tegen religieus fanatisme dat deze ‘vernis-theorie’ ondersteunt en de lezer vraagt zich dus af wat de reden is dat de primatoloog zijn collega Darwinist bestrijdt. In feite maakt het niet uit bij welk harig eierleggend dier of ongeschubd zeereptiel de moraal ooit ontstaan is. Veel belangrijker is het om de rechtstreeks door God zelf geïnspireerde creationisten met hun minachting voor wetenschappelijke feiten van onze kinderen, homo’s, ongewenst zwangere vrouwen en huwbare meisjes af te laten blijven.
Het is jammer dat het nog zo lang duurt voordat wij de primaten om hun mening over dit boven hun apenkoppen gevoerde debat kunnen vragen. Misschien zeggen de chimps dan wel dat je voor al die zogenaamde dierenvrienden geweldig moet oppassen.
J.D.
* Still uit How to act like an animal. Still uit Baboons as Friends. Bron: Primate Cinema / Rachel Mayeri / Pomona College Museum of Art / Project Series 39