Art collecting = idol-worship = blasphemy against the created world of God.
Bruce Chatwin schreef bovenstaande vergelijking in een brief aan zijn uitgever naar aanleiding van zijn roman over een verzamelaar met de naam Kaspar Utz. Utz zit met zijn collectie Meissen porselein tijdens de Koude Oorlog in Praag opgesloten achter het Ijzeren Gordijn. Chatwin beschrijft een omgeving en een klimaat waarin de behoefte aan idolen groot is; de kleurige, glanzende porseleine figuren vertolken een wereld die perfecter en evenwichtiger is dan de bestaande.
Utz leeft mee met de figuren uit zijn collectie. Doen alsof, dat is in feite de overlevingsstrategie. Als verteller en estheet was Chatwin tijdens zijn leven voortdurend met enscenering en make-up in de weer. Zonder de een of andere vorm van stilering kreeg hij geen contact met de verschijnselen en gebeurtenissen die zich om hem heen manifesteerden en afspeelden. Zonder kunstgreep bleef het bestaande zonder betekenis. Dan staat Bruce er bij en kijkt er onaangedaan naar.
Het verbod op het maken van afgoden en afbeeldingen – een van de geloofsartikelen van de drie grootse monotheïstische godsdiensten – heeft zijn langste tijd gehad nu blijkt dat zelfs de Islam als de jongste van de drie het propagandistische potentieel van afbeeldingen heeft ontdekt. Het alom tegenwoordige icoon van hoofddoek of gezichtssluier spreekt wat dat betreft boekdelen. De kleur van de opstand is het zwart van de niqab. De bedekking is paradoxaal genoeg zelf tot gewaarmerkt beeld geworden.
Voor de Biënnale van Venetië 2005 bedacht de Duitse kunstenaar Gregor Schneider voor het San Marcoplein een zwarte kubus met de maten van de Ka’aba. Het probleem dat het object veroorzaakte zou tot de vraag naar het copyright kunnen worden terug gebracht. Kunstliefhebbers kunnen het beeld verstaan als exponent van het zogenaamde minimalisme als onderdeel van de traditie van de abstracte kunst. Zwarte dozen hebben Amerikaanse beeldhouwers als Donald Judd en Robert Morris overigens nooit gemaakt. De Ka’aba is zekere zin de triomf en het eindpunt van de Islamitische kunst.
Abstracte kunst kan worden opgevat als een manier om het verbod op afbeeldingen te omzeilen, maar het zou merkwaardig zijn om te miskennen dat voorstellingsloze kunstwerken een afkomst hebben. Naast een geschiedenis hebben deze wellicht ook een toekomst: dan zijn het afbeeldingen van zaken die pas in de tijd zichtbaar zullen zijn.
Elke gelovige zou zijn godsdienst als een vorm van stilering op moeten vatten.
J.D.