Leviathan is de naam van een verschrikkelijk zeemonster dat de Duivel is of ermee wordt geassocieerd. Het gevederde of geschubde zeereptiel wordt genoemd in het Oude Testament in het zogenaamde Boek Job. Regisseur Andrey Zvyagintsev koos de vreeswekkende naam tot veelbelovende titel van zijn film over een man wiens leven wordt verwoest door een gewelddadige overheidsdienaar. Daarbij zijn er omstandigheden die zich helemaal niet tot een klassieke machtsverhouding – die wellicht ooit omkeerbaar is – laten reduceren en daarom voor hem wellicht nog fataler zijn. Tijdens zijn neergang krijgt zijn vrouw een verhouding met zijn beste vriend. Het is afschuwelijk en het wordt nog erger.
Het onaanzienlijke van een gemiddeld leven in Rusland wordt in Leviathan breed uitgemeten. De verveloze staat van de bebouwing langs de kapotte wegen vol gaten is een uitdrukking van een disfunctionele samenleving waar niemand de uitgang van vinden kan. Het gecorrumpeerde bestaan wordt veelvuldig in alcoholpauzes verzopen. Maar niet drinken is al even hachelijk (dodelijk) als de langgerekte zelfmoord met spiritus en de van staatswege gesubsidieerde alcohol.
In zijn kantoor waakt het portret van Poetin over de smeerlap van een burgemeester. Wij zien in Leviathan het land van hem die niet alleen Rusland maar evengoed de internationale verhoudingen vergiftigd heeft. Zijn misplaatste opvatting van autoriteit heeft ons lieve geldje kleiner gemaakt, met zijn roestige kernkoppen heeft hij Europa geïntimideerd. Zvyagintsev laat ons zijn ruïneuze vaderland zien en de kijkers in het Westen krijgen hun gelijk over Poetin’s verdorvenheid ruimschoots bevestigd. Leviathan krijgt buiten Rusland prijzen en sterren.
Het is dan ook merkwaardig dat deze anti-Russische film door het Russische Ministerie van Cultuur is gefinancierd. Welke redenering zou daar volgens complotdenkers op van toepassing kunnen zijn? Misschien wel de allerergste en dat is dat de almachtige zijn onderdanen laat zien dat zij tegen hem geen schijn van kans hebben. Russen zijn beroemd om hun vermogen tot lijden. Zij zijn niet anders gewend, hun instelling is noodgedwongen defaitistisch. Daarom zijn zij beter bestand tegen deze weergave van hun dagelijkse werkelijkheid dan de kijkers in het Westen. Het is zelfs mogelijk dat Leviathan de voor het Westen bedoelde propaganda voor Poetin’s onoverwinnelijkheid is.
In de baai van de Barentszee waar de film is opgenomen beweegt zich een donker glimmend schepsel, maar het komt geen moment in je op dat het Leviathan zou zijn. Het is ontluisterend hoe weinig Zvyagintsev’s film symbolisch is, het lijkt alsof de filmmaker er ondanks de veelzeggende titel zelfs geen moeite voor heeft gedaan. In deze wereld is geen plaats voor de verzoenende werking van symboliek. De walvis in de baai beweegt maar het dier leeft niet.
J.D.
http://www.imdb.com/title/tt2802154/?ref_=nm_knf_i3