lDe omwenteling waar Guy Debord in 1967 zo dringend naar uitkeek is niet gekomen. Guy Debord (1931 – 1994) was een Franse cultuurcriticus die in zijn boek De Spektakelmaatschappij uit dat jaar de ware aard van het kapitalisme zichtbaar maakte en – zoals je van een Marxist verwacht – de historische noodzakelijkheid van haar ineenstorting voorzag en proclameerde. In zijn voorwoord bij een heruitgave uit 1992 zegt hij dat hij niets aan de tekst veranderd heeft: ‘ Ik ben niet iemand die zichzelf verbetert.’ In dezelfde inleiding noemt hij de val van de Sovjet Unie als bewijs dat het spektakel – zoals te verwachten was – alles in bezit genomen heeft.
Wat is precies Debords spektakel? Is het een ander woord voor kapitalisme: de uitwisseling van waren en diensten – gebaseerd op vaststaande productieverhoudingen, zoals die tussen arbeid en kapitaal – die alle andere maatschappelijke en menselijke relaties domineert? Alle relaties? Debord is zoals het een revolutionair betaamt dwingend, radicaal en alomvattend.
De Spektakelmaatschappij bestaat uit 221 korte paragrafen en begint in paragraaf 1 met:’ Het gehele leven van de samenlevingen waarin de moderne productieverhoudingen heersen, dient zich aan als een ontzaglijke opeenhoping van spektakels. Alles wat direct werd geleefd heeft zich verwijderd in een representatie.’
Welkom in de wereld van de afbeeldingen. En er lijkt geen andere wereld te zijn dan deze. Debord noemt het gezichtsvermogen het meest bevoorrechte zintuig in deze samenleving van spektakels. In paragraaf 6 benoemt hij ‘representatie’ iets specifieker:’… als informatie of propaganda, reclame of directe consumptie van vermakelijkheden, vormt het spektakel het huidige model van het leven dat maatschappelijk overheerst.’
Wij zijn vertrouwd met een werkelijkheid die in zijn totaliteit visueel is bemiddeld en tot een marktplaats geworden is. Het kost geen moeite om bijvoorbeeld ‘actualiteit’ of ‘lifestyle’ als afbeelding én als koopwaar te zien. Spektakel is marketing en het zoekt de openbaarheid.
Maar waarom is de revolutie waar Debord zo zeker van was er niet gekomen? Wellicht heeft de Verelendung zich niet voldoende voorgedaan, want dat is volgens het Marxisme meer nog dan ‘vervreemding’ een voorwaarde voor de omwenteling die onvermijdelijk is.
Debords representaties zijn de uitkomst van de machinaties van het kapitalisme. Maar inmiddels zijn de mogelijkheden tot de productie van voorstellingen actief en enthousiast door de consumenten omarmd. Nieuwe media voor zelfexpressie zijn voor iedereen beschikbaar, de levens zijn zelf – willens en wetens – tot spektakel gemaakt. Paragraaf 1 van De Spektakelmaatschappij kan worden herschreven: Alles wat direct wordt geleefd is in een representatie naderbij gekomen. Het leven zelf is vertoon geworden.
Gesteld in deze termen ontstaat het besef wat er precies met de aanduiding ‘onecht’ bedoeld wordt.
Aan het eind van zijn voorwoord uit 1992 schrijft Debord dat zijn boek geschreven is ‘…met de bedoeling de spectaculaire maatschappij schade te berokkenen. Het heeft nooit iets verkondigd dat buitensporig is.’
Bedankt, Guy.
J.D.
Guy Debord. De Spektakelmaatschappij & Commentaar op de De Spektakelmaatschappij. Uit het Frans vertaald door René van de Kraats en Jaap Kloostermans (redactie Rokus Hofstede) . Uitgeverij Ijzer 2015.